ओड टू इंडिया

उंच डोंगररांगा. त्यावर साचलेलं बर्फ. दऱ्याखोऱ्यात पसरलेला तो पांढराशुभ्र थर. गोठलेल्या पाण्याचा. जणू जीवन गोठलंय असं वाटायला लावणारा. त्यातून बाहेर डोकावणारे सूचिपर्णी वृक्ष. त्यांच्याही सुयांसारख्या पानांवरून ओघळणारे बर्फ. स्तब्ध झालेला वारा. मग बारीक हिमवृष्टी सुरू होते. बर्फावर बर्फ साचत रहातो. चक्र चालू रहातं. काहीच बदल नाही. साचलेपण. गोठलेपण. थंडगार. स्तब्ध. स्थितीशील. सोसाट्याचा वारा सुटून वादळ आलंच तर तेही बर्फाचे थर हलवू शकणार नाही इतका साचलेला घट्ट बर्फ

एक दिवस काहीतरी वेगळं होतं.

साचत गेलेल्या बर्फावर होत राहिलेला हिमवर्षाव आपली सीमा ओलांडतो. कुठल्यातरी एका उंच सरळसोट उतारावर बर्फ स्वतःला सावरू शकत नाही. आणि बर्फाचा तोल जातो. इतके वर्षाचं साचलेपण मोकळं व्हायला सुरुवात होते. बर्फ मोकळा होतो. खाली पडतो. पडताना तिथल्या बर्फाच्या साचलेपणाला धक्का मारतो. त्याला खाली पाडतो. आता साखळी प्रक्रिया सुरू होते. एक छोटासा मोकळा झालेला बर्फ एका मोठ्या लाटेत रूपांतरीत होतो. हजार तोंडांनी रोंरावत उतारावरून खाली उतरू लागतो. रस्त्यात येणाऱ्या सगळ्या झाडांना गिळून टाकतो. उखडून टाकतो. दऱ्या भरून टाकतो. डोंगरांना उघडं पाडतो. प्रचंड मोठा ध्वनी त्या डोंगरदऱ्यात घुमत रहातो.

मग पुन्हा सगळं शांत होतं. हिमधुरळा खाली बसतो. पुन्हा स्तब्धता. गोठलेपण. स्थिरता. बारीक हिमवर्षाव. साचत रहाणारं आयुष्य. पुढल्या हिमस्खलनाची हळूहळू तयारी करत रहाणारं.

बिथोवेन नावाचा एक युरोपियन संगीतकार. चुकलो...!!!... महान संगीतकार! ज्याच्याबद्दल खुद्द मोझार्ट म्हणतो की 'याच्याकडे लक्ष ठेवा कारण हा जगाला काहीतरी अतुलनीय देणार आहे.' आयुष्याच्या अखेरीस बहिरा होऊनही अत्यंत सुंदर संगीतरचना करणारा हा महान संगीतकार. त्याची एक सिंफनी आहे. सिंफनी क्रमांक नऊ. त्याच्यात एक गाणं आहे. नाव आहे, 'ओड टू जॉय' म्हणजे 'आनंदाचं स्तोत्र'. 

मूळ गाणं लिहिलं होतं जर्मन कवी फ्रेडरिक शिलरने. त्याच्यात थोडा बदल करून बिथोवेनने आपल्या सिंफनी क्रमांक नऊमधे वापरलं. ते इतकं सुंदर आहे की 1972 मधे युरोपियन कौन्सिलने आणि नंतर युरोपियन युनियनने त्याला आपले राष्ट्रगीत म्हणून वापरलं आहे.

पंधरावीस वर्षापूर्वी, अंधेरीला एकटा रहात असताना एक नवीन टिव्ही चॅनल सुरू झालं होतं. नाव आठवत नाही. सकाळी सातच्या लेक्चरला जायला तयार होत होतो. टिव्ही लावला होता. ते अनोळखी चॅनल लागलं. नाव झळकलं 'ओड टू अव्हलांच' म्हणजे 'हिमस्खलनाचे स्तोत्र' सहा सात मिनिटं हिमस्खलनाच्या व्हिडिओच्या पार्श्वभूमीवर बिथोवेनचं ओड टू जॉय, ओड टू अव्हलांच म्हणून वाजत राहिलं. त्या दिवसापासून हिमस्खलनाचा संबंध माझ्या डोक्यात ओड टू जॉयशी लागला तो कायमचा. उत्कट नैसर्गिक घटनेसाठीचं तितकंच उत्कट संगीत.

हजारो वर्षे स्तब्ध असलेला समाज. त्याच्यातील धर्म, पंथ, उपासना पध्दती, जातीमुळे तयार झालेल्या अविचल डोंगर रांगा. गोठलेलं जीवन. साचलेलं, दबून गेलेलं समाजमन. त्यावर सतत होणारी परदेशीयांची आक्रमणं. आणि मग त्या आक्रमकांचंही इथल्या स्थिर गोठलेल्या स्तब्धतेत मिसळून जाणं.

मग कुठेतरी तीव्र उतारावर कुठल्यातरी गोठलेल्या मनाचा धीर तुटणं. तिथून स्वदेशाबद्दलची, स्वातंत्र्याबद्दलची जाणीव बाहेर पडणं. इतर गोठलेल्या मनांवर तिने आघात करायला सुरुवात करणं. सुरवातीला छोटीशी वाटणारी ही कल्पना मग रोंरावत या अख्ख्या भूभागावर फिरणं. तिने राजे रजवाडे, परकीय आक्रमक, सगळ्यांना उखडून टाकणं. जुन्या दऱ्या बुजवून टाकणं. जुन्या समाजाचे बुरूज उध्वस्त करून जुने डोंगर उघडे पाडणं. स्वातंत्र्य विचारांचा हा प्रचंड लोंढा शंभर वर्षांपर्यंत आपलं रूप बदलत, मोठा होत, अनेकांना आपल्यात सामावून घेत, अजून मोठा होणं. शेवटी 15 अॉगस्टला स्वतंत्र होऊन त्याचा वेग आवरला जाणं.

आज आपल्या घरात बसून विचारांच्या सहाय्याने मनातल्या मनात बघताना, शंभर वर्षे चाललेला तो विचारांचा अव्हलांच रोमांचकारी वाटला तरी तत्कालीन पिढ्यांसाठी अतिशय यातनादायी असावा. अगदी तसाच जसं टिव्हीवर दिसणारं हिमस्खलन आपल्याला रोमहर्षक वाटतं पण तिथे असणाऱ्या सगळ्यांना मात्र ते जीवघेणं वाटतं.

मग आधीचा धुरळा खाली बसला. पुन्हा हिमवर्षाव चालू. सत्तर वर्षे होऊन गेली. नवी स्तब्धता. नवं गोठलेपण. नवं साचलेपण तयार होत राहिलं.

पुन्हा कुठलातरी विचाराचा गोठलेला कडा फुटेल. आणि त्याला शक्य असेल तितक्या प्रमाणात इतरांच्या मनात आपलं स्फुल्लिंग टाकायचा प्रयत्न करत, स्वतःचा आकार मोठा करत गोठलेल्या जीवनात वेग आणेल. मधे येणाऱ्यांना नष्ट करत नव्या दऱ्या बुजवण्याचा प्रयत्न करेल. जुन्या डोंगरांनी पांघरलेलं नवं बर्फ ओरबाडून काढेल. त्यांना पुन्हा उघडं करून नवीन पिढीकडे देईल आणि सांगेल, 'आता तुमची पाळी. जिवंत पांघरूण घाला. गोठलेलं आणि गोठवणारं नको.'

आणि मागे बहिऱ्या बिथोवेनचं संगीत चालू असेल. 'ओड टू जॉय', 'ओड टू अव्हलांच'. मी त्याचं नवीन नाव ठेवलं आहे. 'ओड टू इंडिया'.